विचार/विश्लेषण
[विचार]
Kishor Nepal
Sabhar : Kantipur
कार्तिक १६, २०७२- नेपाली मधेसका नागरिकहरुको अधिकारका बारेमा केही लेख्नु
वा टिप्पणी गर्नु निकै खतरनाक विषय हुन थालेको छ । मधेसका जनताको
आन्दोलनप्रति सहानूभूति राख्ने कसैको पनि देशप्रेम र राष्ट्रवाद थाहै नपाइ
शंकाको दायरामा पारिन्छ । मधेस तराई घुमेर समाचार टिप्पणी लेख्नेहरु
विभिन्न वक्रोक्तिका शिकार बनाइन्छन् । मधेसी अधिकारको खिल्ली उडाएर आफूलाई
सबभन्दा ठूलो राष्ट्रवादी प्रमाणित गर्ने होड चलेको छ ।
राज्यको केन्द्रका रुपमा रहेका काठमाडौंका अधिकांश संचार–माध्यम र सामाजिक
संजाल मधेसप्रति हदैसम्म असहिष्णु देखिन थालेका छन् । नेपाली मधेसको चर्चा
गर्नु, नेपाली मधेसीका अधिकारप्रति सचेत दृष्टिकोण राख्नु र नेपाली मधेसलाई
नेपालको बाँकी भू–भागसँग अलग पार्न नहुने विचार अभिव्यक्त गर्नुलाई नेपाली
राष्ट्रवादविरोधी गतिविधि ठानिन थालेको छ । तर, यथार्थ अभिव्यक्तिको
वेगलाई कसैले रोक्न सक्दैन ।
भारतसँग जोडिएका सीमानाका प्रमुख नाकाहरुमा भएका नाकाबन्दीले अभाव सिर्जना
गरेपछि एकाएक शुरु भएको यो कथित राष्ट्रवादले राजनीतिक अन्योलको सिर्जना
गरेको छ । मधेसीहरुले काठमाडौंका लागि उपभोग्य सामग्रीहरुको आपूर्तिमा
अवरोध गरेकोमा कुनै शंका छैन । यो नाकाबन्दीमा भारतको प्रत्यक्ष–अप्रत्यक्ष
संलग्नता रहेकोमा पनि शंका गरिरहने आवश्यकता छैन । नाकाबन्दी भएको असत्य
होइन । तर, जेका लागि नाकाबन्दी भएको हो त्यो पनि असत्य होइन । संविधान
निर्माणका क्रममा राज्यको केन्द्रमा निर्णायक तहमा बसेका दलका नेताहरुले नै
मधेसका नेपालीहरुलाई घचेटेर नाकाबन्दीसम्म पुर्याएका हुन् । आफ्नो
राजनीतिक स्वार्थका लागि जानी–जानी गरेका गल्तीहरुको सुधार पनि अब
उनीहरुबाटै हुनुपर्दछ । राज्य पुनर्संरचनाका क्रममा आफ्नै देशका जनतासँग
अधिकारका मामिलामा दोहोरो मापदण्ड अख्तियार गर्न मिल्दैन ।
नाकाबन्दीमा भारतको संलग्नता घोषित भए पनि र नभए पनि मधेसको आन्दोलन
नाकाबन्दीबाट निकैपर जनताको भित्रि तहसम्म पुगिसकेको छ । नाकाबन्दीको
प्रभाव राजधानीमा मात्र होइन, मधेस पहाड जताततै समान रुपले परेको छ । यो
सत्यलाई कसैले इन्कार गर्न सक्दैन । देशका नीति–निर्माता र बुध्दिजीवीहरु
भारतीय प्रवृत्तिको विरोधमा विश्लेषण प्रस्तुत गर्न स्वतन्त्र छन् । तर,
मधेसको अहिलेको आन्दोलन मधेसका स्थापित नेताहरुको उत्प्रेरणाले मात्र भएको
होइन । संविधान निर्माणको क्रममा मधेसप्रति देखाइएको उपेक्षा भावले सामान्य
नेपाली मधेसीको चित्त दुखाएको छ । त्यो नहुँदो हो त मधेसको आन्दोलन यति
उर्जाशील हुने थिएन ।
सिराहा जिल्लाको माडर एउटा सानो नाका हो । भारतको जयनगर नजिकको यो भूभाग
कमला नदीको भारततिर निर्गम विन्दू पनि हो । यहाँको छोटी भन्सारबाट संकलन
हुने राजस्व दश पन्ध्र लाख पनि नाघ्दैन । तैपनि, यो नाका सक्रिय रुपले बन्द
छ । मधेसवादी दलका नेताहरु भन्दा पनि सिराहका जनता आन्दोलनमा भिडेर लागेका
छन् । प्रधानमन्त्री नबन्दै केपी ओलीले जोडेका आँप र माखे सांग्लोका दुइटा
तुक्काले यहाँका जनताको चित्त दुखाएको छ । विजय यादवका विचारमा राजनीतिक
दलहरुले लत्तो छाडे भने पनि मधेसका युवाहरु आन्दोलनबाट पछि हट्नेवाला छैनन्
। जनताको अधिकारलाई संस्थागत गर्ने अभियानमा मधेसका तन्नेरीहरु जुटेका छन्
। मधेसका जनताको भावना अधिकारउन्मुख छ ।
मधेसी जनताका अधिकारको उपेक्षा गरेर राज्य आफैले द्वन्द्व निम्त्याएको
निष्कर्षमा पुगेका छन् यहाँका जनता । ‘राज्यले मधेसका नेपालीहरुको उपेक्षा
गरेर उग्रवादी जन्माइरहेको छ,’ यादव भन्छन्, ‘सिरहामा मधेशी पहाडीको विभाजन
छैन । नाकाबन्दीमा पहाडीको पनि समर्थन र सहानूभूति छ । तर, किन हो राज्य
यो सद्भाव विथोल्न खोजीरहेको छ ।’ राज्य निर्माणका क्रममा हिजो असफल सावित
भएको नेतृत्व नै अहिले पनि अग्रसर छ । नयाँ मान्यता स्थापित गर्नेभन्दा पनि
पुरानै पाराले सरकार चलाउने हतारमा रहेको छ नेतृत्व ।
रमोलका मोहम्मद खालिद आन्दोलनमा सक्रिय छन् । इस्लाम धर्मका अगुवाका रुपमा
चिनिएका खालिदको भनाइ छ– ‘हामी नेपाली हौं । नेपालका दसनामी समुदायले जति
अधिकार पाएका छन् त्यति नै अधिकारी सबैले पाउनु पर्छ । नेपाली नेपालीका बीच
विभेद कायम रहने हो भने गणतन्त्र नै किन चाहियो ? हामी कोही पनि विखण्डन
चाहँदैनौ । हाम्रो यो आन्दोलन विखण्डनका विरुध्द हो । सबै मिलेर देश बनाउने
चाहना त आखिर सबै नेपालीको एउटै हो । अहिलेका हाम्रा जे जति माग छन् ती
राज्यले नै उठाउन बाध्य पारेका माग हुन् । धेरै पहिलेदेखि राज्य
संचालकहरुले मधेसका गरिब जनताको मजाक उडाउने काम गरिरहेका छन् । जबसम्म
मधेसका जनता अधिकार सम्पन्न हुँदैनन् तबसम्म यो अवस्था कायम रहन्छ ।’
मधेसको आन्दोलन भारतले चलाएको आरोपले आन्दोलनकारीहरु आक्रोशित बनेका छन् ।
‘रोटी र बेटीको सम्बन्ध आफनो ठाउँमा छ । अन्यथा भारतसँग हाम्रो राजनीतिक
सम्बन्ध छैन,’ सिराहका किशोरी यादव भन्छन्, ‘अहिलेको अवस्था र २०३६ को
अवस्थामा धेरै परिवर्तन आएको छ । उतिबेला मधेसी र पहाडीका बीच मनमुटावको
राजनीति थियो । यतिबेला दुवैका बीच सौहाद्र्रपूर्ण सम्बन्ध छ । सिराहबाट
हामीले प्रचण्डलाई चुन्यौं । अब रुकुम–रोल्पाबाट मधेसको नेताले पनि त
जित्नुपर्छ । त्यो नभई कसरी बलियो हुन्छ नेपाल ?’
किशोरी यादवको विचारमा कतै पनि अतिशयोक्ति छैन । उनले राजनीतिलाई समग्रमा र
सही परिवेशमा बुझेका छन् । नेपाली समाज समावेशी र अधिकारसम्पन्न नभएसम्म
नेपालको विकास सम्भव छैन । राज्य माथि कुनै एक जातिको वर्चस्व रहिरहने हो
भने भारत वा अरु कसैको हस्तक्षेप जारी रहन्छ । नेपाली मधेसका नागरिकलाई
भारतीय भनेर शंका गर्ने संकीर्ण मानसिकताले देशको हित गर्दैन । हामी संघीय
गणतन्त्रको युगमा आइपुगेका छौं र पनि एकात्मक राज्य व्यवस्थाको शैलीमा काम
गरिरहेका छौं । यसले पक्कै पनि हाम्रो समाजलाई उन्नतिशील बनाउँदैन ।
अहिले सरकारी संयन्त्रहरु कुन नाकाबाट कति ट्यांकर तेल आयो र कति बुलेट
ग्यास आयो भन्ने गन्तिमा सक्रिय छन् । शीर्षमा रहेका नेताहरु देशको
समस्यामा भन्दा सत्ताको खुशीमा रमाएका छन् । मधेशी मोर्चासँगको वार्तामा
सरकारले चाहिँदो तत्परता देखाउन सकेको छैन । संविधान संकटमा परेको परेकै छ ।
नेतृत्वमा बसेकाहरुको विवेकको परखको समय हो यो । हाम्रो समस्या हामी आफैं
हौं । अहिले प्रतिविम्वमा देखिएका मोदी र भारत दुवै उस्तै हुन् । हाम्रा
सबै ठूला नेताहरुको स्पष्ट तस्वीर त्यही प्रतिविम्वमा एकपटक मात्रै होइन,
पटक पटक देखिएको छ ।
प्रकाशित: कार्तिक १६, २०७२
http://bit.ly/1WqRSrX
http://bit.ly/1WqRSrX
