शत्रुधन प्रसाद शाह
जनकपुर÷सिराहा
परापुर्बकालदेखी नेपालीे समाजमा महिलामाथी यातना एंम हिंसा हुदै आएको छ र त्यो अहिले पनि जारी नै रहेको छ । पितृसतात्मक समाजमा महिलामाथी बिभिन्न किसिमको हिंसा हुदै आईरहेको छ । नेपालको हरेक भागमा महिलामाथी अनेक किसिमको यातना एबम हिंसा भएपनि पहाडी समाजको तुलनामा तराई र त्यसमा पनि मधेशको अबस्था अतयन्त कहालीलाग्दो रहेको पाईन्छ । बालबिबाह, दाइजोप्रथा,बलात्कार , बोक्सीको आरोपमा दुब्र्यब्यबहार आदि यातना एंम हिसाँका उदाहरणहरु हुन । महिला माथी दाइजो र बालबिबाहको कारण हिँसा हुदै आएका छन । त्यसमा झन बोक्सीको आरोपमा कुटपीट मात्र होइन मान्छेको मलमुत्र खुवाउने जस्तो घृणित कार्य हुदै आएको छन । कतिपय महिलाको बोक्सीको आरोपमा ज्यान समेत गएको छ त कतिपय महिलाहरु आफुमाथीको अपमान सहन गर्न नसकेर आत्महत्या समेत गर्न बाध्य भएको छ ।
हिंसा भन्नाले काटमार लाई बुझाउछ भने यातना शब्दले कुनै सार्बजानिक अधिकारीको क्षमताको हैसियतले काम गर्ने कुनै ब्यक्तिबाट वा निजको सहमति वा मौन सहमतिबाट कुनै ब्यक्ति वा तेस्रो ब्यक्तिबाट जानकारी वा साबित लिने कार्यको लागी दण्ड दिने,त्रास देखाउने वा बलजफती गर्ने या जानीजानी शारिरीक या मानसिक पीडा वा कष्ट दिने कार्य बुझिन्छ ।
देशको अन्य भागका हजारौँ महिलाहरु आयआर्जन या रोजगारीको लागी खाडी मुलुकहरु नगएको होइन तर मधेशमा बिहे भएपछि महिलाहरुलाई खाडी मुलुक जानुको त कुरा कहाँ हो कहाँ झन घरबाट बाहिर बिना अनुमति जान बन्देज हुन्छ भने अपरिचित या चिनजानका कोही सँग कुराकानी गरयो भने शंकाको दृष्टीले हेर्ने गरिन्छ । बिबाहित महिलालाई मात्र होइन अबिबाहित महिलाहरुलाई पनि यही संकुचित मानसिकताका कारण उच्च शिक्षाबाट समेत बञ्चित हुनुपरेको छ र कम उमेरमै आमा बन्नुपर्ने बाध्यता रहेको छ । यसबाट मानिसको त कुरै छोडौ जिब्रा नभएका शेषनागले पनि सहजै अनुमान गर्ने सक्छ कि महिलाको अबस्था कस्तो होला ? तराईको अन्य जिल्लाहरु महिलामाथीको यातना र हिंसाबाट अछुतो नरहेपनि मध्य तथा पुर्बी तराईको रौतहट देखी सुनसरी सम्मका सात÷आठ बटा जिल्लाहरुको अबस्था अतयन्त नाजुक रहेको पाइन्छ ।
मध्य तथा पुर्बी तराईका यी जिल्लाहरुको जनसँख्या स्थिती तथा शैक्षिक अबस्था राम्रो भएपनि महिला हिसाँ र यातनाको अन्तय गर्न धेरै गर्न बाँकी रहेको अधिकारकर्मीहरु बताउँछन । महिला माथीको यातना र हिंसा अन्तय गर्नको लागी स्वंम महिलाहरु सचेत हुनुपर्नेमा उनीहरुको जोड रहेको छ । मानब अधिकारबादी बिजय दत्तको भनाईमा महिलाहरु शिक्षित र समाजको संकुचित सोँचबाट माथी उठन सके धेरै हदसम्म यसमा कमी आउन सक्छ । सञ्चारकर्मी खुश्बु झाको बिचारमा महिला हिंसा र यातना अन्तयका लागी समाजको सोँचमा परिबर्तन आउनु आबाश्यक रहेको छ । यस्तै सिटी कलेज जनकपुरका बरिष्ट महिला प्राध्यापक संगीता यादब महिला हिंसा अन्तयका लागी महिला स्वंम सचेत हुनुपर्ने र पुरुष सँग डराएर होइन मिलेर अघि बढनुपर्ने बताउनुहुन्छ । बरिष्ठ महिला अधिबक्ता रेखा झाको बिचारमा महिला हिंसाका दोषीहरुमाथी जबसम्म कडा कारबाही हुदैन तबसम्म महिलाहरु यातना र हिंसा भोग्न बाध्य हुन्छन ।
महिला हिंसा अन्तयका लागी यस क्षेत्रमा बिभिन्न संघ सँस्थाहरु समेत कार्यरत नरहेको पनि होइन । ती सँस्थाहरुले चलाएको महिला हिंसा समबन्धी अभियानहरु केही हदसम्म प्रभाबकारी भएपनि तिनीहरुको कार्यक्रम बिदेशी दात्तृ निकायहरुको रकम कुम्ल्याउने दाउ मात्रै रहेको अधिकारकर्मीहरुको आरोप रहेको छ । यदपी यस्तो आरोप मान्न तैयार छैन ती सँस्थाका प्रतिनिधिहरु । समाजमा बर्षौबर्षदेखी जरा गाडेर रहेको समस्या स्वतः हटन नसक्ने र यसका अन्तयका लागी समाजका हरेक बर्गको सहयोग आबाश्यक रहेको केयर नेपालद्धारा सञ्चालित चुनौती परियोजनाका सँयोजक मुकुन्द ठाकुरको भनाई रहेको छ । महिला हिंसा अन्तका लागी महिला स्वम सचेत हुनुपर्ने र समाजमा जनचेतना अभिबृद्धि गर्नुपर्ने तथा प्रेम बिबाहलाई प्राथमिकता दिनुपर्ने उहाँको भनाई रहेको छ । चुनौती परियोजनाले अहिले धनुषा जिल्लाको ५७ र महोतरी जिल्लाको ३६ गाबिसमा महिला बिरुद्ध हुने हिंसा,बालबिबाह र दाइजो बिरुद्ध अभियान चलाउदै आएका छन ।
यस्तै महिला तथा बालबालिका क्षेत्रमा बर्षौदेखी आसमान नेपालले पनि धनुषा, महोतरी र सर्लाहीमा बिभिन्न गतिबिधिहरु सञ्चालन गर्दै आइरहेको छ । अहिलेपनि मधेशमा ६२ प्रतिशत युबतीहरु र ४२ प्रतिशत युबकको बिहे १८ बर्ष नपुग्दै हुदै आएको छ । त्यसमा झन दलीत समुदायमा ८० प्रतिशत बालबिबाह हुनेगरेको पाइन्छ । मधेशी समुदायमा अहिलेपनि ९७ प्रतिशत अभिभाबकले दाइजो लिनेदिने गरेको स्वीकारेका छन । ७५ प्रतिशत मानिसहरुले सामाजिक मुल्य मान्यताका कारण दाइजो लिनेदिने गरेको बताए । अहिले पनि तराई क्षेत्रमा महिलामाथी बिभिन्न २० प्रकारका हिंसा हुने गरेको पाइन्छ । त्यसमा पनि दलीत समदाय र निरक्षर महिलामाथी बढी हिंसा भएको पाइन्छ । महिलाहरु खुलेर बिरोध नगरेका कारण ७१ प्रतिशत महिला यातना र हिंसाबाट पीडित रहेको केयर नेपालद्धारा सञ्चालित चुनौती परियोजनाको तथ्याङक रहेको छ । हिंसा तथा यातनाहरुमा श्रीमतीलाई कुटपीट गर्ने,जर्बजस्ती या इच्छा बिपरित यौन सम्पर्क गर्ने ,दाइजोको नाममा शारिरीक र मानशिक यातना दिने, घरबाहिर जान रोक लगाउने रहेका छन ।
यता जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषा र सिराहाको महिलामाथी हुने गरिएको यातना र हिंसाको तथ्याङ हेर्दा बिगत बर्षहरुको तुलनामा केही घटेको भएपनि अबस्था सन्तोषजनक रहेको छैन ।
जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषामा बि सं. २०६७÷६८ मा जम्मा २०४ बटा महिला हिंसा समबन्धी घटना र १३६ बटा घरेलु हिंसाहरु दर्ता भएका छन । जसमा बहुबिबाह,बालबिबाह दाइजो, बोक्सी, अन्तरजातीय बिबाह, छोरा जन्माएको कारण, एकल महिला र बैदेशिक रोजगारको कारण बढी महिलामाथी यातना र ह्रिसा बढेको जिप्रका धनुषाको महिला तथा बालबालिका सेलकी प्रमुख सुभद्रा आलेको भनाई रहेको छ । दाइजोको नाममा जम्मा २७ बटा उजुरी परेकोमा त्यसमा ३ जनाको हत्या, बालबिबाह सम्बन्धी ३८ वटा,बहुबिबाह सम्बन्धी २१ बटा यस्तै बोक्सीको आरोपमा १८ बटा उजुरीमध्ये ३ जनालाई मानब मलमुत्र खुबाइएको , १ जनाको मृत्यु भएको र बाँकीलाई बोक्सीको नाममा दुब्र्यब्यबहार भएको थियो ।
बलात्कारका ७ बटा जसमा अधिकाँशमा आपनै नातेदारबाट भएको र त्यसपछि सामुहिक बलात्कार जसमा २ जनाको मृत्यु वा हत्या भएको उल्लेख छ । केही दिन अघि मात्र धनुषाको महेन्द्रनगरमा एक युबतीको सामुहिक बलात्कार भएको छ । यस्तै रौतहटमा किरण शाह नामकी महिलाको दाइजोको नाममै परिबारिक सदस्यले हत्या नै गरिदिएका छन । घटनाका अधिकाँश आरोपीहरु पीडित पक्ष र दोषीबीचको सहमतीमा रिहा भएको र केही अहिलेपनि जेलको चिसो हाबा खान बाध्य रहेका छन । यस्तै जिल्ला प्रहरी कार्यालय सिराहामा पनि अबस्था यो भन्दा फरक छैन । सिराहाको जमदहमा केही दिन मात्रै आगाडी एक युबतीको बलात्कार गरेर हत्या गरेर हत्या नै गरिएको छ । यस्तै सिराहाकै राघोप’रमा घास काटन गएकी एक य’बती बिजयादशमीको प’र्ब सन्ध्यमा बलात्कारको शिकार भए । सिराहा र धनुषाको सीमाबर्ती कमला नदीमा रहेको खरहमा प्राय ःमहिलाहरुमाथी बलात्कार हुने गर्छ जसको रेकर्ड कहीँ पनि जादैन किनभने त्यहाँ सशस्त्र समुहका मान्छेहरु बढी हुन्छन र उनीहरु डरत्रास देखाएर महिलाहरु लाइ यस्तो गर्ने गर्छन जुन कुरा उनीहरु प्रिबार बाहेक अन्य कसैलाई पनि भन्न सक्दैन । यहाँ पनि बलात्कार समबन्धी घटनामा परिबारिक सदस्य र गाँउकै युबकहरुको सँलग्नता रहेको इलाका प्रहरी कार्यालय कल्याणपुरका प्रहरी सहायक निरिक्षक अशोक सिंहको भनाई रहेको छ ।
जिल्ला प्रहरी कार्यालय धनुषामा प्रहरीले महिला हिंसा समबन्धी कुनै घटनाको उजुरी दर्ता गर्न अनेक बहाना गर्ने पीडितहरुको आरोप रहेको छ । तर जिप्रका धनुषाका प्रहरी उपरिक्षक रमेश देब चाँही यो आरोपलाई ठाडै अस्वीकार गर्नुहुन्छ । पीडितहरुले उजुरी दिने तर पछि स्थानीय स्तरमा मिल्ने र बोलाउँदा समेत उपस्थित नहुने परिपाटीका कारण कारबाही गर्न समस्या भईरहेको बताउनुभयो ।उहाले आफुहरु दोषीलाई कुनैपनि हालतमा नछोडने प्रतिबद्धता ब्यक्त गर्दै स्थानीय राजनीतिक दल ,नागरिक समाज र पीडितसँग हातेमालो गरेर अघि बढने भन्दै यस कार्यमा सहयोग गर्न सबै पक्षलाई आग्रह गर्नुभयो ।
