 |
| salhesh |
 |
| Fulbari |
शत्रुधन प्रसाद साह, जनकपुरधाम
अहिले भन्दा करिब बीस÷ पच्चीस बर्ष पहिला मिथिला क्षेत्रका हरेक गाउँघरमा राजा सलहेश, कारिक महाराज,अल्हा उदल, कुम्मर बृजमान तथा दिन्ना भद्रीका नाच तथा कथाहरु सुन्न र हेर्न पाइनथ्यो । मिथिला क्षेत्रमा हुने बैबाहिक कार्यक्रम , पुजापाठ तथा साँस्कृतिक चाडपर्बहरुमा मैथिली लोक कथा सँग सम्बन्धित कार्यक्रमहरुको आयोजना हुने गर्थे तर आजकल पश्चिमी सँस्कृतिको प्रभाब या सुचना र प्रबिधिको क्षेत्रमा भएको परिबर्तनले पसेको अश्लीलताको कारण मिथिलाका धरोहरहरु अन्तको ओरालो लाग्दै गएको छ ।
अहिले यहाँ आयोजना भईरहेको धार्मिक, साँस्कृतिक तथा बैबाहिक जस्तो पबित्र कार्यहरुमा समेत अश्लीलता छाएको छ । आरके स्ट्रा र भोजपुरीको अश्लील गीतहरुले बर्तमान युबापिढीलाई नराम्रोसँग गाँजेको पाइन्छ । जति बढी मोलको आरके स्ट्रा हुन्छ र जति अश्लील भोजपुरी भाषाको गीत हुन्छ त्यहाँ त्यति बढी भीड हुने गरेको पाइन्छ । नाचमा युबाहरु मात्र नभई बुढाहरु समेत रमिने गरेको देखिएको छ । सीमाबर्ती भारतीय शहरहरुबाट केटीहरु ल्याएर गरिने नाचमा खुल्लम खुल्ला चुम्बन गरेको , संबेदनशील अङगहरु छुने जस्ता र अति अश्लील शब्दहरुको प्रयोगले नै त्यस्तो नृत्य हेर्न बाक्लो भीड लाग्ने गरेको देखिन्छ ।
यता नगण्य रुपमा हुने मैथिली कार्यक्रमहरुमा युबाहरुको भीड अतयन्तै न्युन रुपमा देखिने गरिएको छ । युबाहरुले हेर्न खोजेको नृत्य र सुन्न खोजेका गीतहरु सुन्न नपाउनु नै मैथिली कार्यक्रमहरुमा युबाहरु र दर्शको उपस्थिती खल्लो हुदै गएको छ । दशैँमा मनाइने झिझिया र दाजुभाई तथा दिदीबहिनी बीचको अमर प्रेमको प्रतीक मनाइने सामाचकेबाहरु पनि यसैको सिकार बन्दै गएको छ । पहिला –पहिला एउटै गाउँमा कम्तीमा आधा दर्जन टोली झिझियाको हुन्थ्यो तर अब आधा दर्जन गाउँमा एउटा टोली मुस्किलले भेटिन्छ अनि यस्तै हरेक घरमा बनाइने सामाचकेबा पनि बिस्तारै अन्तको ओरालो लाग्दै गएको छ ।
गाँउघरका बुढापाकाहरुका अनुसार उनीहरुको समयमा मानिसहरु राजा सलहेश, दिन्ना–भद्री तथा अल्हा उदलको नाच हेर्न आपनो गाउँको कुरै छाडनु कोसौँ सम्म हिडेर हेर्नको लागी जान्थ्यो । तर अहिलेको परिपेक्ष्यमा यस्तो आरके स्ट्राहरुमा सजिलै हेर्न पाइन्छ । यसरी मैथिली कला सँस्कृति सँग प्रत्यक्ष रुपमा जुटेका यी लोकगाथाहरु अन्तको संघारमा पुगेपछि यस्ता पेशा अंगालेकाहरु समेत सँकटमा पर्दै गएका छन भने मैथिली समुदायको आस्थाको केन्द्र रहेको सलहेशको गृह तथा दिन्ना भद्रीको गृहहरु पनि अतिक्रमण तथा भग्नाबशेषको रुपमा परिणत हुदै गएको छ ।
एघारौ÷बाह्रो शताब्दी तिर सिराहाको महिशोथामा राज्य गरेका राजा सलहेशको मन्दिर संरक्षणको बाटो खोजिरहेको छ । दुसाध जातिले देबताको रुपमा पुजा गर्दै आएका सलहेशले माली जातको छोरी सँगको प्रेममा परेको कथा सँग सम्बीन्धत रहेको छ । उहाँकै स्मरणमा बैशाख १ गते सिराहाको महिसोथा तथा फुलबारी पतारीमा भब्य मेला लाग्ने गर्छ ।
यस्तै मिथिला सँस्कृतिमा मुसहर जातको कुल देबता रहेको दिन्ना भद्रीको कथा पनि उनीहरुको आपनो बहादुरी सँग सम्बन्धित रहेको छ । निकै लामो कथा रहेको दिन्ना भद्रीको कथा लय मिलाएर भन्दा भन्ने र सुन्नेलाई तीन दिन सम्म सुन्नुपर्ने हुन्छ । कथामा प्रयोग भएको ठाउँहरु जेगियानगर, ब्रह्मपुत्र नदी , कटैया जङगल , कुनौली बजार जस्ता ठाउँहर अहिले पनि रहेकै छ । यस्तै मैथिली सँस्कृति सँग प्रत्यक्ष रुपमा संलग्न रहेको कुमर बृजमान , रानी सरङगा, गोपीचन , बेहुला सती जस्ता कथा एबं नृत्यहरुको आ– आफनै महत्व रहेको छ ।
यसरी अन्तको आरालो लाग्दै गएको मैथिली लोकगाथाहरुको सँरक्षण तथा सम्बद्र्धन गर्नु मैथिली सँघ सँस्था तथा आम मैथली जनसमुदायको महत्वपुर्ण कतब्र्य रहेको छ । अरुको सँस्कृतिको नक्कल गर्नमा उद्धत युबापिँढीले आपनो सँस्कृति र भाषाको सँरक्षणमा ध्यान दिनु आबाश्यक देखिन्छ
